بیـرجنـد شهر یادگارهای تاریخی

  موقعیت و وسعت

شهرستان بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی با وسعت 31704 کیلومتر مربع در شرق ایران و با فصله ای در حدود 500 کیلومتر از مرکز استانهای خراسان ، سیستان و بلوچستان ، کرمان ، یزد قرار دارد .

این شهرستان از شمال به شهرستان قاین ، از جنوب به شهرستانهای نهبندان و کرمان و از غرب به شهرستانها فردوس و طبس و از شرق به کشور افغانستان محدود می شود و حدود 220 کیلومتر مرز مشترک با این کشور دارد . شهرستان بیرجند دارای 4 بخش ، 4 شهر و 19 دهستان است .

ناهمواریها

شهرستان بیرجند از نظر ناهمواریها به دو قسمت کوهستانی و مرتفع و پست و هموار تقسیم می شود .

کوههــا

مهمترین این کوهها عبارتند از :

رشته کوه باقران : این رشته کوه با یکصد کیلومتر طول و 13 کیلومتر عرض در جنوب بیرجند قرار دارد و در جهت شمال غرب ، جنوب شرق از نزدیک خوسف شروع و تا سربیشه ادامه می یابد .

بلندترین نقطه این رشته کوه در تنگل بقیاچ در مجاورت روستای کاهین (کاهی) به ارتفاع 2706 متر است . این رشته کوه زیباترین روستاها را در شمال و جنوب و در بین دره ها بوجود آورده و به خاطر لطافت آب و هوا چشمه ها و قنوات آب شیرین از تجمع جمعیت برخوردار است .

رشته کوه مومن آباد : این رشته کوه در جهت شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و 200 کیلومتر امتداد دارد بلندترین قله های آن به ارتفاع 2787 متر و مومن آباد به ارتفاع 2771 متر است در اطراف این رشته کوه نیز روستاهایی با هوای خنک و آبی شیرین و گوارا وجود دارد . در سمت شرق مومن آباد رشته کوه آهنگران به طول 30 کیلومتر و در سمت غرب آن رشته کوه باقران قرار دارد .

کوه شکراب : این رشته کوه در جهت غرب به شرق در شمال این شهرستان قرار دارد و ارتفاع بلندترین نقطه آن 2212 متر است .

کوهها و قلل منفرد : این ارتفاعات به صورت پراکنده و منفرد در سراسر منطقه وجود دارند . از این میان می توان به کوههای مارکوه با ارتفاع 1998 متر لمبی با ارتفاع 2343 متر ، کوه کمر زرد 1985 متر ، مادر کوه با ارتفاع 2239 متر ، سیاه کوه با ارتفاع 1835 متر و گیو با ارتفاع 2515 متر اشاره کرد .

مناطق پست و هموار

این منطقه شامل دشتها و زمینهای همواری است که در قسمتهای مرکزی و شمال شرقی این شهرستان و عمدتاٌ در فاصله رشته کوههای باقران و مومن آباد که به صورت دو رشته کوه موازی از شمال غرب به جنوب شرق شهرستان امتداد یافته اند قرار دارند . این دشتها از نظر کشاورزی ، گله داری و احداث راههای ارتباطی از اهمیت خاصی برخوردار هستند . از مهمترین دشتهای منطقه دشت بیرجند در فاصله دو کوه باقران و مومن آباد است . محدوده این دشت از روستای مود در شرق شروع و تا خوسف با شیب 4 درصد در جهت غرب ادامه می یابد . در این دشت شهر بیرجند و روستاهای فراوانی قرار دارند که بیش از نیمی از جمعیت شهرستان را در خود جای داده اند .

آب و هوا

شهرستان بیرجند با توجه به وضعیت پستی و بلندی دو نوع اقلیم دارد .

الف) اقلیم خشک و گرم : شامل مناطق دشت و حاشیه شهرستان .

ب) اقلیم خشک و ملایم که در بخشهای مرتفع شمالی و مرکزی شهرستان (رشته کوههای باقران و مومن آباد) مشاهده می شود .

آب و هوای این منطقه در برخی از مناطق مانند بخش مرکزی گرم و خشک و در مناطقی مانند رچ معتدل و مطبوع است . به دلیل نزدیکی این شهرستان به مناطق کویری تفاوت دمای شب و روز و نیز اختلاف دمای تابستان و زمستان در این منطقه زیاد است . فصل گرم بیرجند معمولاٌ طولانی است و ماههای خرداد ، تیر و مرداد را در بر می گیرد و ایام سرد سال شامل ماههای آذر ، دی و بهمن است و متوسط میزان بارندگی سالیانه در این شهرستان حدود 167 میلی متر و بیشترین میزان آن مربوط به فصل های زمستان و بهار است . دره های واقع در رشته کوههای منطقه از جمله رشته کوه باقران از جمله مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای این شهرستان محسوب می شوند .